شهرتاریخی گزدردشت نسبتا مسطحی قرارگرفته که فاقد عوارض طبیعی می باشد این شهربه فاصله 18 کیلومتری شمال اصفهان (9 کیلومتری ازانتهای اصفهان ) وکناراتوبان جدیداصفهان – تهران واقع شده است ازنظرتقسیمات کشوری جزء شهرستان شاهین شهرومیمه ازاستان اصفهان می باشد طول شرقی شهرگزازنصف النهارگرینویچ 51 درجه و39 دقیقه و30 ثانیه وعرض شمالی آن ازخط استوا 32 درجه و38 دقیقه و30 ثانیه است ارتفاع این شهرنسبت به سطح دریا درحدود 1500 متروجمعیت آن حدود 20 هزارنفرمی باشد0 ازنظرآب وهوایی واقلیم شناسی جزء ناحیه نیمه بیابانی خفیف به شمار می رود اقتصاد این شهرازدیربازبرپایه زراعت ودامپروری بوده و وجودقنوات متعدددراین شهرحاکی ازسابقه طولانی حرفه کشاورزی می باشدازعمده محصولات آن میتوان به غلات ، چغندرقند ، پسته وبه ویژه خربزه اشاره نمود0 ازصنایع دستی ، قالیبافی بانوان وازصنایع کارگاهی می توان به کوره های آجرپزی اشاره نمود 0قدمت شهرگزبه پیش ازظهوراسلام می رسد 0بافت اصلی شهر، دژمانندبوده که به مرور زمان ازبین رفته وجزخرابه هایی ازآن باقی نمانده است 0درکتاب نزهه القلوب نوشته حمداله مستوفی آمده است «بهمن ابن اسفندیارهخامنشی (اردشیردرازدست ) دراین شهرآتشکده ای ساخت که باظهوراسلام به مسجدتبدیل گشت » ازاماکن تاریخی مذهبی این شهرمسجدجامع آن بوده که نمایه محراب آن متعلق به دوران سلجوقی است این بنادردرون صفویان تجدیدبناگردیده است ازدیگربناهای تاریخی این شهرکاروانسرای عباسی است که درمجاورت این شهرواقع گردیده است
گزمهدعلماء ، عرفا، شعرا ، هنرمندان وهمچنین صنعتگران بنامی است که بعضا˝ شهرت جهانی دارندشهرگزدرحقیقت ازقدیمی ترین روستاهای ایرانی وازنقاط تمدن نشین آریایی درنواحی مرکزی ایران بوده وشاخص منحصربه فرد این دیارکهن زبان است که جزء اصیل ترین شاخه های زبان آریایی می باشد این شهربزرگترین وآبادترین سرزمین درشمال اصفهان درسده های قبل ازاسلام وقرون اولیه اسلامی بوده است
جغرافیا ی گزبرخوار
منطقه برخوار با سابقه تاریخی طولانی وگویش محلی آن که بسیاربه پارسی باستان ودری ساسانی شبیه است ، در حاشیه شهرتاریخی و زیبای اصفهان واقع گردیده است به نظرمیرسد لغت برخوار که مشتق از دو کلمه «بر» به معنی انواع و« خوار» که از خواروبار و بنشن گرفته شده ، نشانگر موقعیت این سرزمین بعنوان محلی که درآن انواع کشت میوه و دانه های خوراکی انجام میگرفته ، می باشد این منطقه ازسی ودو پارچه آبادی تشکیل گردیده که قریه گز از بزرگترین وقدیمیترین آبادیهای آن است
برخوار با ارتفاع 1500 مترازسطح دریا ، در 18 کیلومتری شمال شرقی اصفهان ودر حاشیه کویرمرکزی ایران واقع شده است که ازشمال به شهرستان نطنز و بخش میمه ، از جنوب به شهراصفهان و منطقه ماربین ، ازغرب به شهرستان نجف آباد ومنطقه دهق وعربستان (عراق عجم ) وازشرق به شهرستان اردستان منتهی می شود
این دشت نسبتا وسیع از32 درجه و38 دقیقه تا 32 درجه و12 دقیقه عرض شمالی ازخط استوا و از51 درجه و10 دقیقه تا 52 درجه و14 دقیقه طول شرقی از نصف النهارگرینویچ گسترش داشته که دراکثرکتب جغرافیایی دوره اسلامی ازآن به عنوان نخستین منزلگاه بین اصفهان ، کاشان ، قم و ری نام برده شده است دردهههای اخیر، توسط متخصصین ، راهها وکاروانسراهای آن به تفصیل شرح داده شده که به احتمال قریب به یقین قریه و روستای گز در این دشت سرسبز وحاصلخیز از قدیمیترین روستاهای این منطقه بوده است
وجه تسمیه شهر
در این مورد اطلاعات دقیقی در دست نیست و احتمالاً به علت وجود درختچه های گز در این ناحیه بوده است.
گویش وزبان محلی
گویش و زبان گزبرخوار فرس قدیم بصورت قسمتی اززبانهای چهارگانه پهلوی یا پهله ای (شهری ) ، ولایتی (روستایی ) ، بتری ( بریده وکوتاه ) و دری که مربوط به بیان ودشت و دره و صحرا بوده است
این گویش به تدریج ازقرن یازدهم هجری به بعد تحت تأثیرزبان خط فارسی قرارگرفته وتغییر یافته است ولی در حال حاضر، گویش مزبور یک گویش قدیمی و اصیل ایرانی محسوب میگردد و از نظر کتابت بدون خط و از الفبای فارسی و عربی و اعراب آنها استفاده مینموده و میکند و به علت تشابهاتی که در بعضی لغات وکلمات و واژهها با گویش زبان آلمانی و بعضی نواحی اروپا و حتی یونان داشته است ، مورد تحقیق و بررسی متخصصین و فرهنگ شناسان آلمانی نظیر« ویلهلم ایسلر» قرارگرفته بطوری که نامبرده ، کتابی درباره گز و ساختارگویش آن به زبان آلمانی منتشر نموده است